قناری هایی که باور نمی کنید ردیاب گاز سمی باشند! - بانوی ایران

دستگاهی برای قناری های سمی

این دستگاهی که در عکس مشاهده می کنید، عضو مجموعه ای از موزه علم کنسینگتون جنوبی در لندن است که در آن یک قناری مشاهده می گردد. شاید افرادی که برای اولین بار به این دستگاه نگاه نمایند، قضاوتشان طور دیگری باشد… آن ها خیال می نمایند که این دستگاه نوعی قفس است که قناری بیچاره را در آن می اندازند، آزمایشات گوناگون رویش انجام می دهند و در نهایت این قناری آنقدر در آن باقی می ماند تا جانش از دست خواهد رفت.

اما همانطور که حدس می زنید، ماجرا کاملا برعکس است! این دستگاه نه برای کشتن قناری ها، بلکه برای احیای آن ها به کار می رود. مخزن استوانه ای متصل به بالای جعبه فلزی حاوی اکسیژن است و این دستگاه ها به عنوان احیا نماینده قناری شناخته می شوند.

داستان از چه قرار است؟

معدنچیان زغال سنگ تا حدود 30 سال پیش، این قناری ها را با خود در قفسه های شیشه ای شبیه به این جعبه ها، به داخل معدن می بردند. معادن زیرزمینی می توانند گازهای بالقوه مرگبار مانند مونوکسید کربن داشته باشند که امکان دارد در حین حادثه ای مانند آتش سوزی یا انفجار ایجاد شوند. گاز بی بو و بی رنگ به طور یکسان برای هر دو انسان و قناری ها کشنده است؛ اما قناری ها نسبت به گاز بسیار حساس هستند و واکنش سریع تر و واضحتری نسبت به انسان ها دارند، بنابراین وجود این قناری های عجیب باعث این می شد که هشداری به معدنچیان باشد تا آن ها متوجه حضور گاز سمی شوند.

هنگامی که یک فاجعه در داخل یک معدن رخ می دهد، کارگران نجات به همراه یک قناری که در داخل یک دستگاه احیا نماینده قرار گرفته، به داخل می فرایند. این جعبه فلزی و شیشه ای یک در دایره ای شکل در جلویش دارد که هوای بیرون را به داخل راهنمایی می نماید، اما نرده های کوچکی جلوی آن وجود دارد که از فرار قناری جلوگیری می نماید. خب حالا که کارگران نجات با قناری به محل حادثه رسیده اند، اگر گازی سمی در هوا باشد، قناری واکنش نشان می دهد.

در چنین مواقعی، این قناری های عجیب آغاز به چرخش زیادی روی چوبی که روی آن می ایستند نموده و در نهایت از آن می افتند. اگر قناری بیهوش گردد، کارگران در جلویی را می بندند و سپس محفظه اکسیژن را باز می نمایند تا قناری بتواند با تنفس آن، دوباره بهوش آید. معدنچیان در نهایت منطقه خطر را تخلیه می نمایند.

ایده اولیه استفاده از قناری

فکر اینکه از قناری ها استفاده گردد، برای اولین با به وسیله جان هالدین (John Haldane) مطرح شد، یک فیزیولوژیست اسکاتلندی که برای کشفیاتش در زمینه فیزیولوژی تنفس، ذات گازها و تاثیرات آن بر بدن انسان، شناخته شده است. یکی از کارهای عجیبی که هالدین انجام می داد این بود که خود را در اتاقی محبوس می کرد که در آن گازهای مرگباری در هوا جریان داشت؛ او سپس از اینکه چطور مسموم می گردد، نت برداری می کرد. در طول جنگ جهانی اول هالدین به خط مقدم رفت تا یک نوع گاز سمی که به وسیله آلمانی ها زده می شد را شناسایی کند و همین هم به اختراع اولین ماسک گاز منجر شد.

هالدین بعلاوه فاجعه های معدنی گوناگونی را مطالعه کرد و در نهایت به این کشف رسید که کربن مونوکسید همان گاز مرگباری است که بسیاری از معدنچیان را از بین برد. معدنچیانی که با این گاز مسموم می شدند رنگ پوستشان آغاز به صورتی کمرنگ شدن می کرد که در نتیجه ترکیبی از کربن مونوکسید با هموگلبین در خون انسان است.

در اواخر دهه 80، هالدین آغاز به آزمایش روی حیوانات کوچکی نظیر موش سفید و قناری کرد. حیوانات کوچک متابولیسم سریع تری دارند که همین موضوع باعث می گردد که تاثیرات وجود کربن مونوکسید را بسیار زودتر از انسان متوجه شوند. قناری های عجیب بعلاوه در تشخیص سم موجود در هوا سریعتر عمل می نماید که در نتیجه سیستم تنفسی خاص آن هاست.

سیستم تنفس قناری

قناری ها مانند دیگر پرندگان، یک سیستم تنفسی پیچیده دارند که طراحی شده به این منظور که تا جایی که می تواند اکسیژن را از هوا دریافت نمایند. این موضوع برای پرندگان بسیار مهم است، زیرا پرواز از آن ها انرژی زیادی می گیرد و بعلاوه پرندگان بعضی مواقع در ارتفاع زیادی پرواز می نمایند که اکسیژن در آنجا بسیار اندک است.

زمانی که پرنده ای نفس می کشد، مقدار زیادی هوا را نسبت به سایزشان به درون می کشند (سیستم تنفسی پرنده ها، تقریبا 20درصد مقدار یک پرنده است که این سیستم در بدن انسان تنها 5 درصد کل بدن است) که بخشی از آن در فضاهای کوچکی به نام air sacs یا کیسه های هوا که در سراسر بدن پراکنده است، ذخیره می شوند. باقی هوا به سمت شش ها می فرایند، جایی که اکسیژن و کربن دیوکسید جایشان را با هم عوض می نمایند.

زمانی که بازدم را انجام می دهند، هوایی که در کیسه های هوا ذخیره شده به شش ها وارد می شوند و در آن موقع یک جابجایی اکسیژن و کربن دی اکسید دیگری انجام می گیرد. بنابراین پرنده ها به طور مداوم در حال تنفس اکسیژن هستند، چه زمانی که دم انجام می دهند و چه زمانی که بازدم می نمایند. همین سیستم پرنده ها را در جذب اکسیژن برتر می نماید و البته آن ها را مقابل سموم هوایی، آسیب پذیرتر می نمایند.

استفاده از این قناری های عجیب در سال 1968 در بریتانیا غیر قانونی اعلام شد و این درحالی بود که در آن موقع بیش از 200 قناری این وظیفه را برعهده داشتند. از آن موقع به بعد، ردیاب های الکترونیکی که ارزانتر و کارآمدتر بودند جای قناری ها را گرفتند که البته برای قناری های دوست داشتنی هم اتفاق خوبی بود.

منبع: amusingplanet.com