50 شغل آسیب دیده از کرونا را بشناسید - بانوی ایران

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، شیوع ویروس مرموز کرونا در مدت زمان بسیار کوتاهی به یکی از عظیم ترین چالش های بین المللی پس از جنگ جهانی دوم تبدیل شده است. درکنار بخش اعظمی از محتوای منتشرشده در قالب توصیه های بهداشتی، آمار و ارقام مبتلایان و اطلاع رسانی درباره نحوه مقابله با ابتلا و نحوه روبروه با مبتلایان به این ویروس، آنالیز تبعات سیاسی، اقتصادی و امنیتی ناشی از گسترش این بیماری نیز برای سیاستگذاری بسیار مهم و ضروری است. در گزارش پیش رو به آنالیز فعالیت ها و مشاغلی پرداخته ایم که بیشترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا تجربه نموده اند. نتایج آنالیز ها نشان می دهد درمورد میزان تحت تاثیر قرار دریافت بخش های اقتصادی از ویروس کرونا، بخش خدمات با توجه به کاربر بودن و داشتن بالاترین سهم در فراوری ناخالص داخلی ایران (حدود 50 درصد)، بیشترین آسیب را از ویروس کرونا دیده و خواهد دید. در این بخش گرچه بعضی فعالیت ها با گسترش ویروس کرونا ازجمله فعالیت های عرضه نماینده محصولات بهداشتی، شوینده و سلولزی و در مواردی میوه فروشی و عطاری رشد داشته اند، اما با توجه به سهم ناچیز آنها از ارزش افزوده و اشتغال، به نظر نمی رسد این گروه کوچک فعالیت ها بتوانند تاثیر منفی سایر فعالیت ها بر رشد فراوری ناخالص داخلی ایران و همچنین اشتغال پس از گسترش ویروس کرونا را خنثی نمایند. در بخش صنعت گرچه این بخش نسبت به بخش خدمات آسیب کمتری از کرونا دیده است، اما نسبت به شوک های متفاوت مانند شوک های مثبت و منفی نفتی، شوک های سطح کلان اقتصاد، چالش های تامین اقتصادی و سایر شوک های برون زا نوسانات بیشتری را تجربه نموده و انتظار می رود بخش صنعت نیز در سال 1399 با رشد منفی روبرو باشد. همچنین تاثیر کرونا بر بخش کشاورزی شاید چندان قابل توجه نباشد و این بخش در امسال نیز هم فراوری و هم اشتغال خود را حفظ کند.

درخصوص تاثیر شرایط جدید بر شرایط اشتغال و کسب وکار، دولت در قالب یک طرح پژوهشی، حدود 50 عنوان شغل در زیربخش های اقتصادی و صنوف فراوریی و خدماتی را به عنوان فعالیت ها و مشاغل آسیب دیده از ویروس کرونا منتشر نموده که این 50 عنوان شغلی در قالب 10 رسته فعالیت اصلی دسته بندی و مقرر شده تسهیلات 75 هزار میلیارد تومانی برای حفظ اشتغال و فراوری به این واحدها اختصاص یابد.نتایج آنالیز ها از شرایط 50 عنوان فعالیت خدماتی و فراوریی آسیب پذیر که دولت آنها را مشمول دریافت تسهیلات نموده، نشان می دهد این مشاغل و فعالیت ها که بیش از 8، 4 میلیون نفر شاغل (معادل 20.6 درصد از اشتغال کشور) را در برمی گیرند، عمدتا مربوط به مشاغل رسمی بوده و مشاغل غیررسمی را شامل نمی گردد. نتایج گزارش حاضر نشان می دهد دولت درحالی این 50 عنوان فعالیت را به عنوان فعالیت های آسیب پذیر از ویروس کرونا معرفی نموده که در مشاغل غیررسمی حدود چهار میلیون نفر مشغول فعالیتند که حداقل دو میلیون نفر از آنان فاقد بیمه و کمترین حقوق شغلی و معیشتی حداقلی هستند. اما نکته نگران نماینده اینکه، این افراد مشمول هیچ کدام از تسهیلات و بسته های حمایتی دولت نمی شوند. گرچه این فعالیت ها طیف مختلفی از فعالیت ها همچون تراکت پخش کن ها، دستفروشان لباس، کفش، پیراهن، شلوار، جوراب، گل، فال حافظ، خوراکی، مواد آشامیدنی در مترو و کنار خیابان، مشاغل اینترنتی، شغل در منزل و ... می گردد، اما در گزارش حاضر به جهت نبود اطلاعات آماری، از عنوان کلی مشاغل غیررسمی استفاده شده است.

50 شغل موردحمایت دولت در شرایط کرونایی

هیات دولت اخیرا طی مصوبه ای 10 رسته شغلی را در ردیف مشاغل بسیار آسیب دیده ناشی از شیوع ویروس کرونا معرفی نموده که قرار است به شرط حفظ اشتغال یک بسته تسهیلات بانکی 75 هزار میلیارد تومانی به آنها اعطا گردد. طبق داده های آماری منتشرشده از سوی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی، در زیربخش های این صنوف فراوریی و خدماتی آسیب دیده از ویروس کرونا، لیست 50 کسب وکار وجود دارد که بیش از 4.8 میلیون نفر در آن مجموعه های فراوریی مشغول فعالیت هستند. قبل از اینکه در خصوص لیست و عناوین این مشاغل بحث گردد، ضروری است درخصوص آخرین شرایط کلی کار و اشتغال کشور صحبت به میان آید.

طبق آخرین داده های آماری که مرکز آمار ایران منتشر نموده، در خاتمه زمستان سال 1398 نرخ بیکاری کشور به 10.6 درصد رسیده که نسبت به پاییز 1398 این نرخ بدون تغییر بوده است. همچنین طبق این داده های آماری، در زمستان 98 از 61 میلیون و 916 هزار نفر جمعیت 15ساله و بیشتر کشور، 35 میلیون و 692 هزار نفر (معادل 57.6 درصد) غیرفعال و 26 میلیون و 224 هزار نفر (42.4 درصد) فعال هستند. علاوه بر این، از مجموع 26 میلیون و 224 هزار نفر جمعیت فعال کشور، 23.4 میلیون نفر شاغل و 2.8 میلیون نفر نیز بیکار هستند.درمورد بخش های اقتصادی نیز طبق داده های مرکز آمار ایران در زمستان سال گذشته از مجموع 23.4 میلیون شاغل کشور، 3.7 میلیون نفر (15.6 درصد) در بخش کشاورزی، 7.4 میلیون نفر در بخش صنعتی (31.7 درصد) و 12.3 میلیون نفر نیز در بخش خدمات مشغول فعالیت هستند.

با توجه به اینکه ویروس کرونا در ماه خاتمهی زمستان 98 وارد ایران شده و شوربختانه یا خوشبختانه فعالیت های اقتصادی تا روزهای خاتمهی سال تقریبا فعال بودند، تصور اولیه این بود که تعداد شاغلان کشور نمی تواند کاهش قابل توجهی داشته باشد. در این زمینه آنالیز داده های آماری نشان می دهد در زمستان سال 98 تعداد شاغلان کشور نسبت به پاییز 98 حدود یک میلیون و 12هزار نفر کاهش پیدانموده که این میزان حدود 403هزار نفر بیش از تعداد شاغلانی است که در زمستان 97 به واسطه تعطیلی فصلی بعضی فعالیت ها همچون کشاورزی و غیره کاهش پیدا نموده بود. آنالیز تعداد شاغلان در بخش های سه گانه اقتصادی نیز نشان می دهد طی زمستان سال گذشته تعداد شاغلان نسبت به پاییز در بخش کشاورزی کاهش 535 هزارنفری، در بخش صنعت کاهش 601 هزار نفری و در بخش خدمات نیز افزایش 124 هزار نفری داشته است. بر این اساس گرچه تعداد شاغلان کشور در زمستان 98 نسبت به پاییز به طور قابل توجهی (یک میلیون و 12 هزار نفر) کاهش پیدانموده، اما هنوز آثار شیوع ویروس کرونا که عمدتا مربوط به بخش خدمات است، در آمارها منعکس نشده است. البته این مساله به معنی عدم تأثیرگذاری ویروس کرونا بر فعالیت های اقتصادی و به ویژه بر بخش خدمات نیست و آمارهای جدید قطعا ارقام قابل تاملی از کاهش تعداد شاغلان در خاتمه بهار به نمایش خواهند گذاشت.

اما در کنار مرور نماگرهای کلی اشتغال و سهم بخش های اقتصادی از اشتغال، آنالیز شرایط فراوری ناخالص داخلی ایران در سال 1398 نیز نشان می دهد در خاتمه 9ماهه سال گذشته (آخرین آمار رسمی) رشد محصول ناخالص داخلی با نفت به منفی 7.6 درصد رسیده است. بر اساس این آمار، در 9ماهه سال گذشته بخش استخراج نفت و گاز طبیعی رشد منفی 37 درصدی، گروه کشاورزی رشد 3.2 درصدی، گروه صنعت رشد منفی 2.3 درصدی، گروه ساختمان رشد مثبت 9.6 درصدی و بخش خدمات نیز رشد منفی 0.2 درصد را تجربه نموده اند؛ اما مرکز آمار ایران در روزهای خاتمهی اسفند نیز طی گزارشی پیش بینی نموده است رشد اقتصادی سال 98 با نفت 7.2- درصد و بدون نفت صفر درصد خواهد بود.

این رشد منفی خود به اندازه کافی شرایط نگران نماینده فراوری کشور را نشان می دهد. در خصوص سال 1399 نیز اگرچه برای قبل از شیوع ویروس کرونا پیش بینی رشد نزدیک به صفر (مثبت 06، 0 درصدی) شده است؛ با وجود این، گسترش ویروس کرونا فراوری کشور را از هر دو سمت عرضه و تقاضا با شوک منفی روبرو خواهد نمود.

در سمت تقاضا بسیاری از فعالیت ها با کاهش تقاضا روبرو شده اند و از ناحیه شوک منفی تقاضا دسته فعالیت های بسیاری در اقتصاد ایران با آسیب های جدی روبرو شده و بعضا تا آستانه تعطیلی پیش رفته اند. فعالیت های اقتصادی مربوط به اصناف مواد غذایی ازجمله رستوران ها، تالارها، طباخی ها، باغ تالارها، سفره خانه ها، کافی شاپ ها و... با کاهش فروش محصولات در بازه 50 تا 90 درصدی روبرو و حتی در مواردی تعطیل شده اند.

گروه فعالیت های مرتبط با حوزه گردشگری مشتمل بر تامین جا، غذا و آشامیدنی ها بیشترین آسیب را دیده اند و با هدف پیشگیری از شیوع ویروس اغلب هتل ها و سایر مراکز اقامتی و فعالیت های زیرمجموعه آنها تعطیل شده اند. گروه حمل ونقل بر اساس اظهارنظر صنوف با کاهش حداقل 50درصدی عرضه انواع خدمات روبرو شده اند. گروه فعالیت های فرهنگی شامل سالن های تئاتر و نمایش، باشگاه های ورزشی، موزه ها، ساختمان ها و اماکن تاریخی، کتابخانه ها، شهربازی ها و سایر فعالیت های سرگرمی و تفریحی طبقه بندی نشده نیز به طور کامل تعطیل و با کاهش درآمد 100درصدی روبرو شده اند. گروه فعالیت های آموزشی شامل مدارس، مهدکودک ها، دانشگاه ها و سایر فعالیت های آموزشی نیز به طور کامل به تعطیلی کشیده اند. گروه پوشاک در همه زیرگروه ها نیز با کاهش تقاضا روبرو شده و بنا بر اظهارنظر صنوف تا قبل از عید سال 1399 همه فراوریات با کاهش فروش حداقل 50 درصدی روبرو شده اند. فعالیت های دیگر مانند آجیل، خشکبار و سایر محصولات خوراکی و فراوری شیرینی، بیسکویت و کیک نیز تا قبل از عید کاهشی بیش از 50 درصدی فروش را تجربه نموده اند، آن هم در شرایطی که در عید نوروز با برگزار نشدن مراسم عید، علاوه بر کاهش فروش، حتی احتمال خسارت بیشتر ناشی از پیش بینی فروش بالا و خرید مواد اولیه فاسدشدنی به مقدار زیاد نیز وجود دارد.

گروه فعالیت هایی مانند آرایشگاه های زنانه و مردانه، شست وشو و خشکشویی، فعالیت گرمابه، سالن های سونا و ماساژ، فعالیت های مربوط به نظافت ساختمان و نظافت صنعتی و مکانیکی ها و تعمیرکاران خودرو نیز با کاهش تقاضای بیش از 50 درصد روبرو شده و در بعضی موارد نیز تعطیل شده اند. همچنین کشورهای همسایه مانند عراق، ترکیه، کویت، پاکستان و ترکمنستان محدودیت های تردد ایجاد نموده اند که این محدودیت های تردد و در بعضی موارد بسته شدن مرزهای تجارت با کشورهای همسایه، حجم تقاضا را محدودتر نموده است. این موضوع به معنای کاهش (ولو کوتاه مدت) تقاضا برای صادرات کشور ما بوده و علاوه بر تقویت شوک منفی تقاضا، به محدود شدن بیشتر ارزآوری کشور می انجامد. همچنین کسب وکارهای آنلاین و استارتاپ ها به ویژه استارتاپ های حمل ونقلی و فعالیت های خدماتی تامین غذا از شیوع همه گیر ویروس کرونا آسیب دیده اند. برای مثال علی بابا، اسنپ، تخفیفان، نت برگ، چیلیوری، الوپیک، تی تکس و بسیاری از کسب وکارهای آنلاین که در حوزه حمل ونقل، غذا، سفر و گردشگری، گل وگیاه، مسکن و تبلیغات فعال بوده اند، با کاهش فروش روبرو شده اند. درمقابل بعضی کسب وکارهای اینترنتی که عمدتا در حوزه بازار آنلاین کالاهای سوپرمارکتی و فیلم فعال بوده اند، با رشد تعداد مشتری و فروش روبرو شده اند. در این زمینه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گزارشی 50 کسب وکار را که در قالب 10 رسته قابل طبقه بندی است ارائه داده که این کسب وکارها بیشترین آسیب را از شرایط موجود دیده اند.طبق آنچه از داده های ارائه شده وزارت کار قابل استخراج و در جدول شماره یک ارائه شده، ملاحظه می گردد که این کسب وکارها درمجموع چهار میلیون و 841 هزار و 285 نفر شاغل دارند. بر این اساس با در نظر دریافت تعداد کل شاغلان کشور که در خاتمه زمستان سال 1398 حدود 23 میلیون و 435 هزار نفر بوده، 50 عنوان شغلی که در جدول یک آمده، معادل 6، 20 درصد از کل شاغلان کشور را دربر می گیرد. کاهش فعالیت این کسب وکارها می تواند منجر به بحران بیکاری شده و رفاه خانوارهای زیادی را تحت تاثیر قرار دهد.

حداقل 2 میلیون شاغل؛ خارج از حمایت دولت

گاهی در ادبیات اقتصادی عناوینی چون اشتغال غیررسمی، اشتغال زیرزمینی و پنهان به گروهی از مشاغل و شاغلان آن اطلاق می گردد، اما حقیقت امر این است که هیچ تعریف تعیین و واحدی برای آنها نه در کشور ما و نه در کشور های دیگر نیز وجود ندارد و عموما در سخنرانی ها، آمار ها و مقالات در ابتدا مقصود پژوهشگر از عناوین بالا گفته شده و بعد آنالیز آن انجام می گردد. به صورت کلی اشتغال غیررسمی زاییده اقتصاد غیررسمی و احتمالا قوانین ناکارآمد دولتی بوده و میزان آن در هر کشوری به درجه توسعه یافتگی آن مرتبط است، به طوری که سهم شاغلان این بخش (بدون درنظر دریافت بخش کشاورزی) به صورت میانگین در کشور های مختلف بین 20 تا 50 درصد از فراوری ناخالص داخلی بوده، پس واضح است که برخلاف بار منفی واژه، این بخش نقش مهمی در ایجاد فراوری، اشتغال و کاهش فقر داشته و همچنان خواهد داشت. آنالیز های میدانی و البته دانشگاهی نشان داده که این بخش در دوران رکود و تعطیلی فعالیت های فراوریی و بنگاهی عظیم و عظیم تر خواهد شد، چراکه نیروی کار بیکارشده این بنگاه ها و همچنین نیروهایی که به تازگی وارد فرایند یافتن کار در بازار کار شده اند، برای فرار از پیامد های بیکاری به سمت مشاغل غیررسمی راهنمایی شده و متاسفانه مجبور به تن دادن به هر بی قانونی برای صاحبکار خود خواهند شد.

مطابق تصمیم اتخاذشده در پانزدهمین کنفرانس آمارشناسان کار، اشتغال غیررسمی چنین تعریف شد: اشتغال غیررسمی عبارت است از تمام شغل ها در بنگاه های غیررسمی یا تمام افرادی که طی یک دوره مرجع تعیین حداقل در یک بنگاه غیررسمی شاغل بوده صرف نظر از وضع شغلی و یا اینکه شغل موردنظر او شغل اصلی یا شغل دوم او بوده است. بنگاه در اینجا به مفهوم وسیعی به کار رفته و شامل هر واحد فراوری کالا و خدمت برای فروش یا مبادله است، لذا نه تنها تمام واحدهای فراوری دارای نیروی کار را دربر می گیرد، بلکه واحدهای خوداشتغال و مستقل که به صورت تنها یا با یاری اعضای خانوار و بدون مزد اداره می شوند را نیز شامل می گردد، بنابراین شامل تمام تراکت پخش کن ها، دستفروشان لباس، کفش، پیراهن، شلوار، جوراب، گل، فال حافظ، خوراکی، مواد آشامیدنی در مترو و کنار خیابان، منشی مطب ها، مشاغل اینترنتی، کار در منزل و... نیز می گردد که صاحبان این مشاغل قطعا برای فرار از پیامدهای بیکاری به این سمت راهنمایی شده اند. اما برآورد آماری این مشاغل در هر کشوری به خصوص کشور ما به دلیل گستردگی و تنوع و همچنین کوتاه مدت بودن آنها بسیار سخت است. با این حال اگر براساس تعاریف گفته شده بپذیریم که شاغلان غیررسمی، نیروی کار هستند که از حداقل های قانونی مانند قرارداد یا حکم کارگزینی، پرداخت بیمه بازنشستگی و درمان و استفاده از حمایت های فرزندآوری محروم هستند، می توانیم بر اساس کسر و انکسار شاغلان و بیمه شده ها برآوردی 10میلیونی از بخش غیررسمی اقتصاد ایران داشته باشیم.ا لبته هرچند گزارش های مرکز پژوهش های مجلس نشان دهنده افزایش 10درصدی شاغلان بیمه شده طی سال های 84 تا 95 است و فرایند بیمه شدن شاغلان غیررسمی را مثبت نشان می دهد، اما همچنان این نکته را نیز تایید می نماید که از هر 700 هزار شغل ایجادشده در سال به طور میانگین بین 30 تا 50 درصد آن در مشاغل غیررسمی بوده است. علاوه بر این، برآورد های دیگر حضور هفت میلیون نیروی کار بیمه نشده را به طور قطع تایید می نمایند و از احتمال وجود بیش از سه میلیون نیروی کاری که حتی حداقلی ترین قوانین کار را ندارند، خبر می دهند. عظیم بودن مشاغل غیررسمی علاوه بر اینکه نشان می دهد بخشی از اقتصاد کشور، حقوق نیروی کار را نادیده گرفته، این نکته را نیز تایید می نماید که شناسایی آنها کار سختی خواهد بود.

شناسایی شاغلان غیررسمی از آنجایی ضرورت پیدا می نماید که در چنین بحرانی مثل کرونا تعیین نیست آنها مشمول کدام بسته حمایتی دولت بوده و درواقع اشتغال آنها چگونه حفظ یا حمایت می گردد. در حال حاضر بسته چهارم دولت برای حمایت از اشتغال در شرایط کرونایی، اختصاص پنج هزار میلیارد تومان اعتبار به صندوق بیمه بیکاری برای حمایت از کارگران آسیب دیده از کروناست. براساس این مصوبه دولت، مقرر شده این تسهیلات برای بازگشت شاغلان بیکارشده به محل کار و پرداخت بیمه بیکاری اختصاص داده گردد. براساس این مصوبه، گرچه طبق قانون، مقرری بیمه بیکاری به کسانی تعلق می گیرد که حداقل یک سال سابقه کار داشته باشند، ولی در شرایط حاضر این محدودیت برداشته شده و کارگری که سه تا چهار ماه سابقه کار داشته و به دلیل کرونا کارش را از دست داده باشد هم می تواند درخواست بیمه بیکاری بدهد و از منابع تخصیص داده شده استفاده کند. براساس آنچه در سامانه ثبت درخواست بیمه بیکاری سازمان تامین اجتماعی توضیح داده شده، کارگران بیکارشده بدون مراجعه حضوری می توانند در این سامانه ثبت نام نمایند.

طبق آمارهای اعلام شده، تا به امروز 70هزار کارگر در این سامانه ثبت نام نموده اند که در مرحله بعدی براساس گزارش صنوف و آنالیز مدارک، بیمه بیکاری به این افراد پرداخته خواهد شد. اما نکته مهم درمورد این بسته همانطور که گفته شد، آمار بالای بیمه نشدگان است. آنالیز داده های آماری نشان می دهد از مجموع 24 میلیون و 446 هزار شاغل کشور در پاییز سال 98 (فصل قبل از شیوع کرونا) تعداد 17 میلیون و 448 هزار نفر در 18 صندوق بازنشستگی کشور دارای بیمه بوده و نزدیک به هفت میلیون نفر از شاغلان کشور فاقد بیمه هستند.با لحاظ اینکه نزدیک به پنج میلیون نفر از شاغلان بدون بیمه کشور در مناطق روستایی هستند که به واسطه اشتغال در بخش کشاورزی شاید دغدغه کمتری در خصوص بیمه داشته باشند، با این حساب نزدیک به دو میلیون نفر از شاغلان کشور در مناطق شهری فاقد بیمه هستند که به نظر می رسد اغلب این افراد در مشاغل غیررسمی فعالیت می نمایند و این روزها با شیوع ویروس کرونا بسیاری از آنها شغل خود را برای مدتی از دست داده اند. بر این اساس تعداد چشمگیری از شاغلان بخش غیررسمی از تسهیلات پنج هزار میلیارد تومانی بیمه بیکاری محروم شده و برای تامین معیشت در شرایط فعلی دچار مسائل زیادی خواهند بود و همچنین در بسته حمایتی 75 هزار میلیارد تومانی دولت نیز به رسمیت شناخته نشده اند. مجموعه موارد گفته شده شناسایی این افراد را ضروری می نماید.

پی نوشت:

10 رسته مورد حمایت دولت شامل: دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، فراوری و توزیع پوشاک، فراوری و توزیع کیف و کفش، مراکز توزیع آجیل، خشکبار، قنادی، بستنی و آبمیوه، مراکز و مجتمع های ورزشی و تفریحی، مراکز و مجتمع های فرهنگی و آموزشی، مراکز فراوری، توزیع و فروش صنایع دستی، مراکز فراوری و توزیع غذاهای آماده اعم از رستوران ها، بوفه ها، طباخی ها، تالارهای پذیرایی، قهوه خانه ها، اغذیه فروشی ها (و موارد مشابه به تشخیص وزارت صنعت، معدن و تجارت)، مراکز مربوط به گردشگری شامل هتل ها، هتل آپارتمان ها، مجتمع های جهانگردی و گردشگری، مهمانپذیرها، مهمانسراها، مسافرخانه ها، زائرسراها، مراکز بوم گردی، مراکز اقامتی و پذیرایی و تفریحی و خدماتی بین راهی (و موارد مشابه به تشخیص وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی)، حمل ونقل عمومی مسافر درون شهری و برون شهری اعم از هوایی، جاده ای، ریلی و دریایی.

منبع : فرهیختگان

بازگشت به صفحه رسانه ها