فقدان لوکیشن در ادبیات باعث می شود که ما ادبیات شبه تاریخی داشته باشیم - بانوی ایران

سعید تشکری در گفت وگو با ایبنا در توضیح این اثر گفت: رمان مفتون و فیروزه، در حقیقت جست وجویی است درباره هنر انقلابی در سال های قبل از وقوع انقلاب اسلامی؛ یعنی دو پدیده هنر آریامهری و هنر انقلابی در یک صف آرایی نزد هنرمندان و نه سیاسیون مورد ارزیابی قرار گرفته است. رمان یک نگاه عاشقانه نیز به یک رابطه شمس وار دارد.

وی ادامه داد: کلمه مفتون از بخشی های شمال خراسان می آید. نام فیروزه نیز از روستای فیروزه می آید که قبل از مشروطه به عنوان مالیات به روسیه تزاری واگذار شد. یعنی دو اسم در کنار واقعی بودن، استعاری هم هستند. کشاکش رمان در دو شهر قوچان و مشهد رویداد انقلاب اسلامی را مورد ارزیابی قرار می دهد؛ ارزیابی در دل یک رمان عاشقانه.

این نویسنده در توضیح داستان اثر گفت: داستان در سال های 55 و 56 که اوج مبارزات مردمی انقلاب صورت می گیرد، روایت می گردد و در آن مردم و هنر مورد ارزیابی قرار می گیرد. در واقع آنهایی که هنر غیرآریامهری را جست وجو می کردند؛ با توده مردم در ارتباط بودند؛ برخلاف هنر آریامهری که در جشنواره ها و این طرف آن طرف شکل می گرفت. این اثر در مجموع به هنر انقلاب اسلامی می پردازد.

تشکری با اشاره به شخصیت های داستان گفت: شخصیت اصلی این کتاب که مفتون نام دارد در حال گذراندن طرح انتها نامه پزشکی است؛ او یک آرتیست است و آثاری بدون مفهوم، بدون اعتقاد به آثاری که شبه انقلابی است تولید می کند و دلباخته معلم خودش به نام فیروزه مردانی است.

وی ادامه داد: این دو 10 سال اختلاف سنی با هم دارند؛ اما دل داده همدیگر هستند. مفتون به دلیل علاقه ای که به فیروزه دارد در جریان فکری او قرار می گیرد و به زندان می رود. او در زندان دچار استحاله عمیق روحی می گردد و زمانی که برمی گردد می بیند که شهرش کاملا پوست انداخته است. ماجرای رمان و نخ اصلی آن ماجرای دلدادگی است.

این نویسنده در توضیح رمان تاریخی گفت: ما اصلا رمان تاریخی به آن مفهومی که دوستان می گویند، نداریم. تاریخ در حقیقت یک روایت است. در واقع ما از سالی که در آن قرار داریم درباره یک واقعه ای که در گذشته اتفاق افتاده می نویسیم. بطور مثال در سال 1399 هستیم و واقعه سال 55-56 را می نویسیم این می گردد یک رمان تاریخی؛ اما اگر نویسنده شرایطی را ایجاد کند که رمان به جای اینکه از سال 99 به موضوع نگاه کند، از همان سال 55 نگاه کند و آدم ها از حالت پلاستیکی خودشان خارج شوند و روایی نباشند و قهرمان باشند و لوکیشن های واقعی داشته باشند، دیگر رمان تاریخی نیست و رمان کانسپچوال یا هنر ترکیبی است.

وی اضافه کرد: من از این نگاه در این رمان و سایر آثارم استفاده کردم. تکنیکی در ادبیات دنیا وجود دارد که در ایران نرسیده یا اگر رسیده ناقص رسیده به نام ادبیات سینما. چیزی مانند مارگریت دوراس و دیگرانی که از این تکنیک استفاده می کنند. یعنی ادبیاتی که تولید می کنند، به واقع یک نوع سینمای کلمه است که مبنای تصویری دارد. این مبنای تصویری باعث می گردد که به لوکیشن وفادار باشیم. فقدان لوکیشن در ادبیات باعث می گردد که ما ادبیات شبه تاریخی یا شبه فلسفی یا هرچیزی که هست داشته باشیم. یعنی خودش نباشد.

تشکری با اشاره به اینکه با نگاه فرهنگی و نه سیاسی به این اثر نگاه کرده است، اظهار کرد: یک سری جرم هایی وجود دارد که ما برای نظام ستم شاهی مورد توافق مان است. مثل فاصله طبقات اجتماعی، استثمار مردم، عقب ماندگی اجتماعی. این لایه اجتماعی نظام پهلوی در 50 سال عمر خود است؛ حالا وقتی ما می خواهیم به قهرمانان مان نگاه کنیم، می بینیم که این قهرمانان یا درون یک کوچه یا خونه این شبه مدرنیته را پس زدند، یا به آن اعتقادی ندارند یا در چنبره آن دچار فروپاشی خانوادگی شده اند. این نوع نگاه، فرهنگی است. وقتی این لایه اجتماعی باز می گردد، نیازمند تحلیل نیست، نیازمند حادثه است. یعنی قهرمانان ما باید حادثه مند باشند، نه توضیح محور.

وی ادامه داد: رمان تاریخی توضیح محور است؛ به خاطر همین خواننده فکر می کند که این مربوط به گذشته است و دیگر اهمیتی ندارد؛ اما وقتی از تاریخ فاصله می گیرم و از روایت تاریخ به شکل مردمی استفاده می کنیم، آن بخش فرهنگی جامعه مورد ارزیابی قرار می گیرد. برای مثال درباره هنر تئاتر می توان گفت که قبل از انقلاب اسلامی بزرگ ترین چهره های سیاسی کنونی ما تئاتر می دیدند. مثلا شهید هاشمی نژاد یا حضرت آقا. یعنی تئاتر شکل مردمی داشت؛ اما در حال حاضر چه اتفاقی اتفاق افتاده است که هیچ کدام از این بزرگان تئاتر نمی بینند؟ دلیل این است که تئاتر از حالت مردمی خارج شده است و زمانی که شما به سالن تئاتر می روید با تئاتر موضوعی یا پرخاشگر یا فرم طرف هستید؛ در صورتی که تئاتر قبل انقلاب (در ماهیت مردمی اش) به شدت پرسشگر بود.

تشکری در توضیح تئاتر و هنر مردمی گفت: نمونه ساده آن نمایشنامه ابوذر نوشته دکتر علی شریعتی است. این نمایشنامه زمانی که در مشهد اجرا شد، حداقل 10 هزار نفر دیدند. این اتفاق در همان فضای سیاه پهلوی رخ داد. با همه این تفاسیر، در حوزه کتاب های انقلابی چیزی که ما کم داریم، خاطرات سیاسی است.